De vrienden Eef de Wit, Rien Hartman en Hans Blaak wonen in een klein oer-Hollands stadje. Rien en Hans zijn helemaal gek van motorcrossen en zien hun held Gerrit Witkamp op het punt staan om wereldkampioen motorcross te worden. Ze dromen zelf ook van een carrière in de motorcross, maar hebben niet het materiaal om hun dromen kracht bij te zetten. Tijdens een motorcrosswedstrijd zien ze in de aanwezige rijdende patatkraam “De Happies-hoek” Fientje met haar oudere broer Jaap en zijn meteen diep van haar onder de indruk. Als enkele dagen later de patatkraam in het stadje blijkt te zijn neergestreken, proberen alle drie de jongens haar op elke mogelijk manier te versieren. De opportunistische Fientje, die er van droomt haar huidige bestaan als patatbakster vaarwel te kunnen zeggen, houdt het drietal echter stevig aan het lijntje om zo uiteindelijk degene te kiezen die haar de beste vooruitzichten kan bieden. Ze kiest uiteindelijk voor Rien en troggelt hem af van zijn vriendin Maja door hem een contract met Honda te bezorgen. Helaas gaat het leven niet over rozen en als Rien zwaar ten val komt met zijn crossmotor belandt hij voorgoed in een rolstoel.

Na de kassuccessen Wat Zien Ik!? (1971), Turks Fruit (1973), Keetje Tippel (1975) en Soldaat van Oranje (1977) kregen regisseur Paul Verhoeven en Gerard Soeteman ruzie met producent Rob Houwer. Door de ruzie liepen Verhoeven en Soeteman weg, waarna ze toenadering zochten tot Joop van den Ende. Dit resulteerde in 1980 in Spetters, misschien wel de meest controversiële film van Paul Verhoeven tot op dat moment. De film deed flink wat stof opwaaien wegens seksisme, politiek incorrecte opmerkingen en geweld tegen homoseksuelen. En dan is er natuurlijk nog de realistische, haast schokkende wijze waarop alles naar het scherm werd vertaald. De film had hierdoor zelfs een protestgroep, die bestond uit linkse actievoerders en homoseksuelen die hiervoor de actiebond Nederlandse Anti Spetters Actie (of ook wel NASA genoemd) oprichtte. Het kwam tot een flinke confrontatie in het programma Sonja’s Goed Nieuws Show, die gepresenteerd werd door Sonja Barend. Verhoeven probeerde in het programma tevergeefs zijn film uit te leggen, maar de homoseksuele NASA-leden probeerden buiten beeld om zijn mond in te smeren met rode lippenstift; een straf die in de film aan een homoseksuele man wordt voltrokken.

Toch bleef het daar niet bij, want Verhoeven haalde zich ook de woede op zijn hals van het Nederlands Filmfonds. Bij het lezen van het scenario stonden zij erop dat Verhoeven alles niet te expliciet zou brengen en dat het scenario aangepast diende te worden. Verhoeven ging akkoord en liet na de opnames een gekuisde versie zien aan een panel, die de film vervolgens goedkeurde. Eigenwijs als Verhoeven was bracht hij vervolgens toch zijn originele versie uit. Het was er in zekere zin voor verantwoordelijk dat Verhoeven’s carrière in Nederland voorbij was en hij zijn geluk zocht in Amerika. Toch valt er zeker iets te zeggen voor een film als Spetters, want Verhoeven legt wel de pijnpunten van de maatschappij van toen bloot, zonder dit te nuanceren. Met dank aan de samenwerking met Van der Ende kon hij met Spetters een soort tegenhanger van Soldaat van Oranje te maken. Terwijl die film een geromantiseerde avontuurlijke visie op de werkelijkheid (de Tweede Wereldoorlog) had, had deze film juist een heel realistische en harde kijk op het leven. Ook speelde Spetters zich af in de lagere arbeidersklasse vol laagopgeleide mensen terwijl Soldaat van Oranje zich afspeelde in de decadente studentenmilieus

Hoewel de film opent met veel humor en geweld, begint het verhaal eigenlijk als een modern sprookje. Soeteman zei in een interview ooit dat het over drie moderne prinsen en prinsessen ging, maar het is Verhoevens’ inbreng dat de film in grimmige duisternis wordt gehuld en uiteindelijk compleet omslaat naar een drama, waarbij er van een happy end absoluut geen sprake is. De film werd uitgekotst door critici, feministen en linkse activisten en flopte uiteindelijk gigantisch. Het bleek de doodsteek voor de film, want het eindresultaat was flink over het oorspronkelijke budget heen gegaan. Toch werd de film over de grens wel goed ontvangen en loofde de Amerikaanse critici de film zelfs, grappig genoeg reageerde diezelfde Amerikaanse citici op een vergelijkbare wijze als hun Nederlandse collega’s toen Verhoeven in 1995 de film Showgirls afleverde. Dit keer was zijn carrière in Amerika bijna voorbij en uiteindelijk bewandelde hij de omgekeerde weg terug naar Nederland, om daar Zwartboek te maken. We kunnen dan ook gerust stellen dat wanneer Verhoeven de maatschappij een spiegel voorhoudt, de waarheid net iets te dicht in de buurt komt en de film onverbiddelijk als vulgair, racistisch, vrouw onvriendelijk et cetera wordt bestempeld en met de grond gelijk wordt gemaakt door de critici.

Spetters is een maatschappelijk kritische film, die het filmkijkend publiek een spiegel voorhoudt, maar ook mede daardoor is geflopt. Enerzijds was Verhoeven zijn tijd vooruit, anderzijds stootte hij zichzelf tweemaal tegen dezelfde steen. Men kan kennelijk moeilijk tegen de waarheid als deze op een confronterende wijze naar het scherm vertaald wordt; iets wat Verhoeven na Spetters gewoonweg nog eens dunnetjes overdeed met zijn film Showgirls. Waar die film ondertussen geldt als cultfilm is Spetters vandaag de dag een onterecht ondergewaardeerd meesterwerk. Een modern sprookje dat duister en vooral dramatisch eindigt. Een einde dat op 25 augustus 1982 een dubbele lading kreeg toen Hans van Tongeren een eind maakte aan zijn leven. Volgens de media vereenzelvigde Van Tongeren zich te veel met de rollen die hij speelde. Van Tongeren zal vooral herinnert worden om zijn uitstekende hoofdrol in Spetters en wie de film (nogmaals) een kans geeft zal vandaag de dag een zeer goede film zien, met een treffend tijdsbeeld en vooral hilarische humor. Bedankt weer voor het lezen van Hollands Glorie. De volgende keer kiezen we weer een andere Nederlandse film uit. Tot dan!

In de rubriek Hollands Glorie verschenen eerder artikelen over: Turks Fruit | Soldaat van Oranje | Als Je Begrijpt Wat Ik Bedoel | De Bunker | Te Gek Om Los Te Lopen | Sint | Ciske de Rat (1984) | Makkers staakt uw wild geraas | Flodder | De Tweeling | De kleine blonde dood