After five years… the first motion pictures from the creators of “The Bridge On The River Kwai”; het is de aankondiging die op veel van de promotionele posters van Lawrence of Arabia staat. Waar dergelijke teksten vandaag de dag vooral ook gebruikt worden om een matig product aan de man te brengen, diende het hier vooral om duidelijk te maken waar we hier mee te maken zouden gaan krijgen; Een nieuwe film van David Lean, die vandaag de dag bekend staat als een van de meest invloedrijke regisseurs aller tijden, en producent Sam Spiegel. Er werden verwachtingen gekweekt die door het eindproduct moeiteloos werden overtroffen. De film mag met recht episch genoemd worden, iets dat zeker niet alleen terug te voeren is op de monsterlijke speelduur van 217 minuten. Wie de film heeft gezien zal de aanval op Akaba niet snel meer vergeten, of de spanningsopbouw bij de scène bij de waterput, of de geniale overgang met de lucifer. Het zijn enkele hoogtepunten uit een film die als gezien mag worden als een hoogtepunt in de filmgeschiedenis.

Een biografie staat en valt bij een boeiend onderwerp. Wat dat betreft was het een gouden greep van Spiegel toen hij een terughoudende jongste broer van T.E. Lawrence zover wist te krijgen om hem de rechten van Seven Pillars of Wisdom, een autobiografisch schrijven van Lawrence gebaseerd op diens ervaringen als Britse kolonel, van de hand te doen voor een luttele 22.500 pond. Al in de jaren 40 probeerde de Hongaarse Alexander Korda reeds deze biografie te verfilmen, maar financiële problemen noopten hem zijn plannen te laten varen. Michael Wilson, verantwoordelijk voor het script van Planet of the Apes, schreef een eerste versie van het script. Deze draaide voornamelijk om historische en politieke aspecten van de Arabische opstand en stemde regisseur David Lean niet tevreden. Hij vroeg Robert Bolt om het script te herschrijven en Lawrence meer op de voorgrond te laten komen. Probeer was echter dat Bolt net was gearresteerd voor betrokkenheid bij een anti-nucleaire demonstratie in Londen. Spiegel bood redding en liet hem een verklaring van goed gedrag tekenen zodat hij werd vrijgelaten en hij alsnog aan de slag kon.

Naar verluid liet Lean zich voor de opnames inspireren door John Fords’ The Searchers, iets dat terug te voeren is op de compositie van de vele woestijnscènes die de film rijk is. De opnames van de film begonnen uiteindelijk op 15 mei 1961 en zouden duren tot 20 oktober 1962. Een uitzonderlijk lange periode, wat vooral te verklaren is door het opnemen op locatie en het feit dat het scenario nog niet voltooid was toen de opnames begonnen. De planning was om de film volledig op te nemen in Jordanië, die hun volledige medewerking gaven, maar uiteindelijk werd er ook uitgeweken naar Marokko en Spanje. Zo had Lean in eerste instantie bedacht om de aanval op Akaba op te nemen op de plek waar de aanval daadwerkelijk had plaatsgevonden, maar vanuit kostenbesparend oogpunt, en omdat een groot deel van de cast en crew ziek was geworden, werd dit uiteindelijk gefilmd op een droge rivierbedding in Zuid-Spanje. De uitvoering van Gasim, de treinaanvallen en Deraa-buitenkanten werden gefilmd in Almeria. En ook Sevilla werd gebruikt, om Caïro, Jeruzalem en Damascus te vertegenwoordigen. Het bloedbad van Tafas werd gefilmd in Ouarzazate in Marokko, maar Lean werd hier flink beperkt omdat de legertroepen niet bepaald meewerkend waren.

Zoals we vaker zien bij films die op waargebeurde feiten zijn gebaseerd, zijn er ook hier grote twijfels over de historische accuraatheid van de film. Zo hebben de meeste personages echt bestaan en zijn de gebeurtenissen grotendeels ook echt gebeurd, maar hebben de filmmakers hier wel hun eigen draai aan gegeven. Zo is de aanval op Akaba flink aangedikt, zijn de scènes bij de Arabische raad grotendeels onjuist en zijn er meerdere zaken die tijdlijntechnisch gezien flink in twijfel worden getrokken. De meest gehoorde klachten gingen echter over Lawrence zelf. Niet alleen over zijn fysiek, maar vooral ook dat hij wordt neergezet als egoïst. Zo herkende professor A.W. Lawrence en de jongste broer van T.E. Lawrence (en de man van die rechten) zijn eigen broer geheel niet in de film. Het is een vrijheid die menig filmmaker zichzelf gunt en de hoofdlijnen van het verhaal zijn zeker correct. Het resulteert in een indrukwekkend verhaal dat vertelt wordt aan de hand van flashbacks, waarbij een scherp beeld geschetst wordt van de complexe persoonlijkheid van Lawrence, afgewisseld met woestijnopnames en actiescènes. De pure kwaliteit die je als kijker tegemoet komt zal eraan hebben bijgedragen dat de romantisering van bepaalde feiten en creatieve bewerking van personages min of meer voor lief wordt genomen, puur omdat het ten goede is gekomen aan de film.

Uiteindelijk ging de film op 10 december 1962 in première en de film bleek een daverend succes. De oorspronkelijke release van de film duurde ongeveer 222 minuten, waarbij het begin is voorzien van een ouverture en de film is gesplitst in twee delen door een pauze. De film werd genomineerd voor maar liefst 10 Oscars, waarvan er 7 werden verzilverd, waaronder die voor Beste Film en Beste Regisseur. De film is iets meer dan een minuut langer dan Gone With the Wind en hiermee de langste film die ooit een Oscar voor Beste Film heeft gewonnen. O’Toole, die met zijn blauw ogen vooral om deze film herinnert zal worden, liep het beeldje hier voor de eerste keer mis. Nog zeven keer zouden volgen; hij won hem nooit. Wel betekende de film de internationale doorbraak voor zowel O’Toole als Omar Sharif. En hoe anders had het allemaal kunnen zijn. Zo wilde Spiegel in eerste instantie Marlon Brando casten voor de hoofdrol, maar die verkoos het beter betalende Mutiny on the Bounty. Later kwamen ook Albert Finney en Anthony Perkins voorbij als kandidaat voor de hoofdrol. En ook regisseur David Lean had eigenlijk andere plannen, zo wilde hij een film maken over het leven van Mahatma Gandhi.

In de jaren die volgde werd de film meermaals ingekort, dit om tegemoet te komen aan de kritiek op de lengte van de film. Al in 1963 werd een versie uitgebracht die 20 minuten was ingekort, maar in 1971 kwam men zelfs tot 187 minuten. Opvallend genoeg werd de cuts naar verluidt gemaakt op aanwijzing van Lean, al legde hij de schuld bij de eerste restauratie van de film in 1989 bij de toen al overleden Spiegel. Bij deze restauratie van Robert A. Harris werd gepoogd om de originele versie te benaderen. Verwijderde scènes werden opnieuw toegevoegd en ontbrekende audiodelen werden opnieuw opgenomen met de originele cast. Enkel Jack Hawkins’ dialoog werd ingesproken door Charles Gray, die sowieso al veel stemwerk van hem had overgenomen door zijn keelkanker. UIteindelijk kwam men bij deze restauratie tot een lengte van 216 minuten, waarbij er vooral dialoog gesneuveld was. Om de vijftigste verjaardag van de film te vieren in 2012, werd er een 8K scan gedaan van de film met een digitale restauratie. Deze hoge resolutie was zo hoogstaand, dat men zelfs vingerafdrukken kon waarnemen bovenaan sommige frames, die waren ontstaan die de hitte in de woestijn ten tijde van de opnames. De meest recente restauratie gaat door het leven als de definitieve director’s cut en heeft een speelduur van 227 minuten.

Lawrence of Arabia is door zijn speelduur wellicht geen film die je makkelijk even opzet. Het is dan ook zeker geen film voor tussendoor. Wie er echter een avond voor uittrekt wordt ook 57 jaar na de première omver geblazen, waarbij het haast ondenkbaar is dat de film ‘maar’ 15 miljoen dollar heeft gekost. Het was in 1962 een flinke som geld, vandaag de dag gelijk aan 125 miljoen dollar, maar een peulenschil voor wie kennis neemt van alle tegenslagen en getuige is van alles wat dit epos van epische proporties te bieden heeft. Lawrence of Arabia is een klassieker in alle opzichten. Bedenk wel; de film werd gemaakt in een tijd zonder digitale nabewerking en hulp qua visuele effecten. Kort: “zo worden ze niet meer gemaakt”.

In de rubriek Magnum Opus verschenen eerder artikelen over: Once Upon a Time in America | The Silence of the Lambs | Nuovo Cinema Paradiso | Se7en | Apocalypse Now | The Dark Knight | Pulp Fiction