Wie een blik werpt op de lijst van succesvolste regisseurs van de tweede helft van de 20e eeuw, komt daar zonder meer Steven Spielberg tegen. Niet zo gek want acht van zijn films staan in de top 100 met grootste kaskrakers aller tijden. Toch was er begin jaren negentig ook veel kritiek op Spielberg. Zo zou hij met zijn films een formule hebben opgesteld waarmee iedere filmmaker, met voldoende budget, gegarandeerd een succesvolle film zou kunnen maken, oftewel; de blockbuster. Ingegeven door deze kritiek gaf Spielberg zijn carrière in de jaren negentig een verrassende wending door ook artistieke en eigenzinnige films te maken. Een ding hebben deze films zonder meer met elkaar gemeen; Spielberg weet er wel raad mee. Saving Private Ryan leverde hem een Oscar op voor Beste Regisseur en de film staat hoog genoteerd in meerdere filmtoplijsten.

Nadat hij in 1993 een uitermate succesvol jaar kende (hij leverde enerzijds spektakelfilm Jurassic Park af en anderzijds Holocaustfilm Schindler’s List), leek het erop dat Spielberg zichzelf genoeg had laten gelden als serieus filmmaker. Toch had hij na The Lost World, de weliswaar financieel succesvolle, maar als film behoorlijk matige opvolger van Jurassic Park, blijkbaar de drang om de critici nogmaals de mond te snoeren. Hij keerde hiervoor terug naar een thema dat hem aan het hart ligt: de Tweede Wereldoorlog. Spielberg had in zijn eerdere projecten als 1941, Empire of the Sun en zelfs Indiana Jones al zijn interesse laten blijken in de Tweede Wereldoorlog en hij noemt deze oorlog niet voor niets het belangrijkste evenement van de laatste honderd jaar. Maar waar hij met Schindler’s List een aangrijpende en grotendeels in zwart-wit geschoten weergave van de Holocaust afleverde, tapt Saving Private Ryan uit een heel ander vaatje.

Toch lijkt het verhaal in eerste instantie wat onwaarschijnlijk en vergezocht. Nadat drie broers zijn omgekomen, treed een speciale regeling in werking dat de laatst overgebleven nog levende broer naar huis mag. Om hem thuis te brengen wordt een complete eenheid op pad gestuurd. Hoe onwaarschijnlijk ook, feit is dat dit is gebaseerd op waargebeurde feiten. De echte ‘James Ryan’ was namelijk Frederick ‘Fritz’ Niland. Verschil met de werkelijkheid is wel dat in tegenstelling tot in de film er geen lange zoektocht naar hem was, hij een sergeant was en geen gewone soldaat, zijn moeder geen weduwe was en ze ook niet drie telegrammen tegelijk ontving. Lang leve de vrijheid van de filmmaker zullen we maar zeggen en vooral ook koren op de molen van Spielberg, die erom bekend staat om emoties centraal te plaatsen in zijn films.

Aan de basis van de film stond een script van Robert Rodat. Hij raakte geïnspireerd toen hij tijdens een ochtendwandeling een oorlogsmonument tegenkwam met veel slachtoffers met dezelfde achternamen en hij stuitte op het verhaal van de Nilands’ in D-Day: 6 juni 1944: The Climactic Battle of World War II van Stephen Ambrose. Het scenario kwam vervolgens vrijwel gelijktijdig in handen van de goed bevriende Tom Hanks en Steven Spielberg, waarna werd begonnen aan Saving Private Ryan. Voor het filmen daadwerkelijk begon werden vrijwel alle belangrijke acteurs van de film, waaronder Edward Burns, Tom Sizemore, Barry Pepper, Vin Diesel, Giovanni Ribisi en Tom Hanks, onderworpen aan een tien dagen lange ” bootcamp”-opleiding onder leiding van Marine- veteraan Dale Dye. Matt Damon werd bewust apart van de groep getraind, zodat de rest, wiens personages wrok koesteren tegen Damons personages, zich niet hem zouden verbinden.

Wie Saving Private Ryan bekijkt ziet een rauwe, niets ontziende oorlogsfilm. Eigenlijk totaal anders dan de statige en soms flink geromantiseerde oorlogsfilms die eerder gemaakt werden. Dit geldt vooral voor de 25-minuten durende landing van de geallieerde troepen op Omaha Beach in Normandië op D-Day aan het begin van de film. Het is deze haast documentaire-achtige sequentie waar de film om herinnerd zal worden. Het is tevens het deel wat veel emoties losmaakte bij veteranen uit de Tweede Wereldoorlog. De camera zit dicht op de soldaten en als kijker wordt je werkelijk meegenomen het strand op, waar de kogels je om de oren vliegen. Muziek ontbreekt en wat je voorgeschoteld krijgt is eerder realiteit dan film. Pas na deze sequentie komt de film in een rustiger vaarwater en ontvouwt zich de missie om Ryan thuis te brengen.

Wie Saving Private Ryan vandaag de dag ziet, ruim twintig jaar na de eerste release, kan er niet omheen dat de film, en zeker de Omaha Beach-sequentie, nog steeds staat als een huis. Hooguit het enige dat de film te verwijten valt is dat het hoogtepunt vroeg in de film zit. Toen de film in 1998 gelanceerd werd in de bioscoop, bleek de film al snel een groot succes aan de box-office. Niet alleen werd er ruim 480 miljoen dollar opgehaald, afgezet tegen een budget van 70 miljoen dollar, ook was de film het grootste financiële succes van dat jaar achter Armageddon. De realistische weergave van het oorlogsgeweld in de film was daarnaast van grote invloed op oorlogsfilms die later verschenen zoals Black Hawk Down en Enemy at the Gates. In navolging van Saving Private Ryan maakten Spielberg and Tom Hanks ook samen HBO-serie Band of Brothers, een verhaal dat wederom werd gebaseerd op een boek van Stephen Ambrose.

In de rubriek Magnum Opus verschenen eerder artikelen over: Once Upon a Time in America | The Silence of the Lambs | Nuovo Cinema Paradiso | Se7en | Apocalypse Now | The Dark Knight | Pulp Fiction | Lawrence of Arabia | Titanic