Na The Terminator was iedere volgende film van regisseur James Cameron een film om naar uit te kijken. Toch is hij bepaald niet de makkelijkste man om mee te werken, iets wat hem de bijnaam Iron Jim opleverde. Niet alleen zijn de films van Cameron altijd duurder en langer dan gepland, ook raakt hij regelmatig achter op schema. Het zijn kopzorgen voor de studio die keer op keer weggenomen werden doordat zijn films over het algemeen kassuccessen bleken. Midden jaren 90 stapte hij af van sciencefiction- en actiefilms en begon hij te werken aan een romantisch epos dat gigantisch over het budget heen ging. Het maakte Titanic in 1997, met een budget van 200 miljoen dollar, de op dat moment duurste film aller tijden. Maar dat was niet het enige probleem, want vooraf waren critici sceptisch en Cameron en 20th Century Fox waren bang dat de film zou floppen. Echter, net als bij veel van zijn eerdere films bleek de angst ongegrond; de film staat op de derde plaats van de meest succesvolle films ooit gemaakt.

James Cameron was gefascineerd door schipbreuken en die van de RMS Titanic is een van de grootste schipbreuken ooit. Hij schreef een ‘scriptment’ voor de film, Camerons’ mix van een treatment en een scenario, en voegde een romantisch aspect toe. Om het verhaal ook aantrekkelijk te maken voor het publiek dat zich niet kan binden met dat aspect, voegde hij ook een subplot toe met de diamant en een vertelling vanuit het standpunt van de bejaarde Rose. Toch was Camerons’ voornaamste doel in eerste instantie niet eens zozeer om de film te maken, maar vooral het duiken naar het scheepswrak. Het was ook hiermee dat hij Fox wist te overtuigen, het zorgde voor flinke publiciteit. In eerste instantie betwijfelden zij de commerciële vooruitzichten, maar mede met de hoop op een langdurige relatie met Cameron gaven ze hem groen licht. Hij wist het project dan ook goed te verkopen. Zo schotelde hij de studio de optie voor om de onderwateropnames te doen met modellen en computereffecten, maar dat voor 30% meer aan kosten hij ook opnames van het daadwerkelijke wrak kon maken.

Het resulteerde erin dat Cameron en zijn crew in 1995 maar liefst twaalf mijl de diepte van Atlantische Ocean opzochten en zo meer tijd met het schip doorbrachten dan de passagiers destijds. Keer op keer werd het team geconfronteerd met een aanblik van onrecht. Het zorgde ervoor dat hij meer dan ooit de druk voelde om de emotionele boodschap op de juiste manier over te brengen. Pas na de onderwateropnames begon Cameron met het schrijven van het scenario. Hij wilde de gestorvene eren en bracht zes maanden door met een uitgebreid onderzoek naar de crew en passagiers. Cameron nam hierbij zoveel mogelijk informatie uit naslagwerken tot zich en creëerde op basis hiervan een gedetailleerde tijdlijn van de diverse gebeurtenissen tijdens die laatste noodlottige nacht van het onverwoestbaar geachte schip. De tijdlijn was dan weer zijn houvast bij het schrijven van het script, waarna hij die weer liet beoordelen door diverse historici. Het moge duidelijk zijn dat Cameron voor dit project niet bepaald over een nacht ijs ging en oog had voor ieder detail.

Om het schip zelf in de film weer het ruime sop te laten kiezen deed het team een beroep op Harland and Wolff. Zij hadden destijds de Titanic gebouwd voor White Star Line en het team kreeg toegang tot hun privé archief met daarin onder andere de originele blauwdrukken. Dit maakte een gedetailleerde reproductie van het schip mogelijk, welke maar enkele meters kleiner was dan de echte Titanic. Er was een nieuwe studio voor nodig, die werd gebouwd in Baja, Mexico. Voor het interieur werd veel daarnaast veel gekeken naar afbeeldingen die gemaakt werden op het schip. Een ander belangrijk onderdeel voor het slagen van de film is uiteraard de casting. Bij de Titanic zien we twee soorten personages; de fictieve personages en de historische personages. Ondanks dat de film veel fictieve verhaallijnen kent, speelt de film zich wel af in een historische wereld met personen die werkelijk geleefd hebben. Zo zien we “The Unsinkable Molly Brown”, scheepsbouwer Thomas Andrews, kapitein Edward John Smith en eersteklas passagiers als J. Bruce Ismay, John Jacob Astor IV en Benjamin Guggenheim voorbij komen. Voor hun verbeelding in de film veroorloofde Cameron zich zo nu en dan wat vrijheid, maar er kwamen wat kenmerkende zaken rond hun persoon duidelijk terug in de film.

Toch kent de film naast het schip eigenlijk maar twee andere sterren; Leonardo DiCaprio en Kate Winslet. Voor de rol van Jack Dawson werden diverse acteurs overwogen. Matthew McConaughey, Chris O’Donnell, Billy Crudup en Stephen Dorff waren in de ogen van Cameron allen te oud om een 20-jarige te spelen, Jared Leto weigerde auditie te doen en Tom Cruise vroeg teveel geld. Uiteindelijk bracht casting director Mali Finn DiCaprio onder de aandacht bij Cameron en ondanks dat DiCaprio niet direct stond te trappelen, had hij een sterk geloof in zijn kwaliteiten als acteur. Dit gold ook voor Kate Winslet, die Cameron zei om voor DiCaprio te kiezen, zelfs als zij de rol van Rose DeWitt Bukater niet zou krijgen. Winslet bleek echter precies de persoon die Cameron zocht, met de uitstraling van iemand die klaar is om het avontuur aan te gaan. Toch was ze geen eerste keus. Ze kwam pas aan bod na een actieve lobby nadat Gwyneth Paltrow, Winona Ryder, Claire Danes, Gabrielle Anwar en Reese Witherspoon de rol hadden afgewezen. Naar verluidt belde ze Cameron zelfs op en zei ze: “You don’t understand! I am Rose! I don’t know why you’re even seeing anyone else!”. Het was deze volhardendheid, en natuurlijk haar talent, wat Cameron wist te overtuigen.

De opnames voor de film begonnen uiteindelijk in juli 1996 op de Akademik Mstislav Keldysh, de boot die gebruikt werd voor de scènes die zich afspelen in het heden. Verschillende bemanningsleden van het schip hadden een gastrol in de film. Twee maanden later verhuisden de opnames naar de replica van Titanic. Tijdens de opnames was Cameron even perfectionistisch en veeleisend als altijd, wat resulteerde in een onderzoek naar de werkomstandigheden nadat meerdere stuntmannen gewond raakten en ook acteurs verkouden werden en zelfs een nierinfectie opliepen. Tot een ingrijpen van de vakbond kwam het echter nooit. In de post-productie was Digital Domain uiteindelijk het bedrijf dat met hun speciale effecten de kers op de taart moesten verzorgen betreft de visie van Cameron. Het is veelzeggend dat de effecten, in een tijd waarin de techniek bepaald niet stilstaat, zelfs ruim twintig jaar na dato nog steeds weten te overtuigen. Voor de soundtrack wendde hij zich tot Enya, de Ierse muzikante waar hij veel naar had geluisterd gedurende het schrijven aan de film. Zij wees zijn aanbod echter af, waarna hij zich keerde tot James Horner. Hun eerdere samenwerking voor Aliens was niet helemaal goed verlopen, Horner verweet Cameron dat hij hem teveel tijdsdruk oplegde, maar Titanic was uiterst succesvol en de twee zouden samenwerken tot aan de dood van Horner in 2015.

In 2012 werd de film opnieuw uitgebracht in de bioscopen, ter ere van het feit dat de ramp met de Titanic precies 100 jaar eerder plaatsvond. Waar veel regisseurs zo’n mogelijkheid aangrijpen als kans aangrijpen voor wat aanpassingen, was Cameron hierop geen uitzondering. In tegenstelling tot bijvoorbeeld George Lucas, die met de jaren aardig doorsloeg in zijn aanpassingen aan Star Wars, werd de film bewerkt tot een 3D versie en werd de sterrenhemel in een scène gecorrigeerd na een klacht van een astrofysicus. Met een budget van in totaal 237 miljoen dollar werd (inclusief de re-run) een bedrag van 2,19 miljard dollar opgehaald; bepaald geen slecht rendement en opnieuw wist Cameron zijn naam op dat vlak hoog te houden. Maar niet alleen de financiële cijfers waren in het voordeel van de regisseur, zijn film werd met awards overladen. Meest in het oog springen toch de Oscars. Titanic werd in maar liefst 14 categorieën genomineerd, een evenaring van het record van All About Eve uit 1950, en mocht elf beeldjes ook daadwerkelijk mee naar huis nemen. Het is niet voor niets dat Cameron na het winnen van de Oscar voor Beste Regisseur uitschreeuwde: “I’m the King of the world!”.

In de rubriek Magnum Opus verschenen eerder artikelen over: Once Upon a Time in America | The Silence of the Lambs | Nuovo Cinema Paradiso | Se7en | Apocalypse Now | The Dark Knight | Pulp Fiction | Lawrence of Arabia