Het is januari 2013 als documentairemaakster Laura Poitras gecodeerde e-mails begint te ontvangen van een afzender die zich Citizen Four noemt. Deze op dat moment anonieme bron zegt bewijzen te hebben van grootschalige illegale (afluister)praktijken van de National Security Agency, afgekort de NSA. Deze documentaire volgt Poitras als zij met een onderzoeksjournalist en een verslaggever van The Guardian naar Hong Kong afreist en in een hotelkamer een ontmoeting heeft met deze Citizen Four. Het is de eerste van meerdere ontmoetingen die de basis zijn van deze documentaire. Wat we te zien krijgen is een gedetailleerd ooggetuigenverslag, maar ook een beeld van de gevolgen van de onthullingen en de reacties van de buitenwereld.

Laura Poitras maakt al sinds 1995 documentaires, maar werd achteraf gezien pas echt bekend toen zij in januari 2013 als eerste geheime informatie ontving van ex-CIA-medewerker Edward Snowden. Citizenfour is het afsluitende deel in een trilogie die Poitras maakte over het Amerika na 11 september 2001. Ze was al een tijd bezig met de voorbereidingen voor dit derde deel, dat zou gaan over misbruik door nationale veiligheidsdiensten, toen ze begin 2013 gecodeerde e-mails begon te ontvangen van ene Citizen Four. Het zou de aftrap betekenen van deze documentaire. Citizenfour is gefilmd in de cinéma vérité-stijl. Een stijl die ontstaan is in het Frankrijk van de jaren zestig en het best te omschrijven is als een stijl waarin vooral geobserveerd wordt en er geen gebruik wordt gemaakt van een voice-over. Citizenfour bleef zeker niet onopgemerkt, de makers werden zelfs aangeklaagd voor medeplichtigheid. Uiteindelijk volgde ook erkenning, toen de Oscar voor Beste Documentaire in de wacht werd gesleept. De film is natuurlijk erg interessant en actueel, al is het wel erg handig als je wat voorkennis hebt van Snowden en het klokkenluiden wat hij deed.

Snowden werd bekend als een zogenaamde klokkenluider toen hij in 2013 grote hoeveelheden gevoelige informatie over de spionageactiviteiten van de NSA lekte. Een voorbeeld hiervan is een bestand waarin word uitgelegd hoe de NSA alle wereldwijde communicatie in de gaten houdt. Snowden kon zoveel gevoelige informatie delen omdat hij diverse medewerkers van het NSA-kantoor zover had gekregen hun wachtwoord met hem te delen. Hierdoor kon hij maar liefst vijftig- tot tweehonderdduizend geheime documenten kopiëren. Ten tijde van de eerste onthullingen verbleef Snowden in Hong Kong, maar hij ging al snel op zoek naar een land dat geen uitleveringsverdrag kent met de Verenigde Staten. Toen de FBI in juni 2013 een arrestatiebevel uitvaardigde voor Snowden, vluchtte hij naar Rusland. Iets wat de verhoudingen tussen de Verenigde Staten en Rusland ook weer op scherp zette, zo reageerde een woordvoerder van het Witte Huis dat deze actie van Rusland een ondermijning is van hun jarenlange samenwerking bij het handhaven van wetten.

De uitwerking die we in een kleine twee uur voor ons kiezen krijgen zal het publiek in twee groepen verdelen. Aan de ene kant mensen die bijna nagelbijtend vol in het verhaal worden gezogen en aan de andere kant mensen die zich zullen storen aan de droge presentatie van alles, waarbij de presentatie dus de interesse in de weg gaan staan. Ons punt van kritiek zit daar al in verstopt, want het is het jammer dat er niet geprobeerd is om het geheel iets behapbaarder te maken voor een groter publiek. Nu is twee uur praten en vaak technische info naar het hoofd van de kijker slingeren soms net iets teveel van het goede. Maar tot welke groep je ook behoort, de waarde van Citizenfour als documentaire valt niet te ontkennen. Daarnaast is het interessant om eens een inzicht te krijgen in hoe dat zo bekende ‘klokkenluiden’ nou in de praktijk werkt, we horen er van alles over, maar in deze documentaire krijg je er eens een echt beeld uit de praktijk bij.

Citizenfour is documentaire over misschien wel het meest spraakmakende schandaal van deze tijd. Vergeet het stoffige beeld van een documentaire, want het kijkt weg als een thriller. Als je nog onbekend bent met Snowden en zijn daden als klokkenluider, is het aan te bevelen hier eerst even wat achtergrondinformatie van te lezen. Wat je te zien krijgt is namelijk gedetailleerd en intens en dat intense slaat pas echt in als je niet geheel onwetend bent. Bovenal is Citizenfour actueel en het heftigste is nog wel de gedachte dat de omvang van alles tot op heden nog steeds niet duidelijk is.