Als jonge, briljante student worstelt J. Robert Oppenheimer met de praktijklessen wiskunde, wat bijdraagt aan zijn angstvorming. Na het behalen van zijn doctorstitel in natuurkunde in Duitsland, keert hij terug naar de Verenigde Staten. Daar wordt hij benaderd door Leslie Groves, die hem vraagt om mee te werken aan de ontwikkeling van de atoombom, maar pas nadat Oppenheimer hem heeft verzekerd geen sympathie te hebben voor het communisme. Oppenheimer stelt een team wetenschappers samen met als doel om de atoombom te gebruiken om de wereld te redden. Toch ontstaan er al snel zorgen over de mogelijkheid van een kettingreactie met catastrofale gevolgen die het einde van de wereld kunnen betekenen. Na een succesvolle test en de enorme vernietigingen in Hiroshima en Nagasaki is Oppenheimer zich echter steeds meer bewust van het monster dat hij heeft geschapen. In de daarop volgende jaren wordt hij steeds meer een uitgesproken pleitbezorger tegen verdere nucleaire ontwikkeling.

Toen Warner Bros. Pictures eind 2020 bekend maakte om al haar films in 2021 tegelijkertijd uit te brengen in de bioscoop als op hun streamingdienst HBO Max, was dit schoppen tegen het zere been van Christopher Nolan. De Brit is er een groot voorstander van om zijn films op de best mogelijke manier te laten zien en de keuze van Warner Bros. betekende dan ook het einde van de jarenlange samenwerking van de twee partijen. Oppenheimer is daardoor zijn eerste film die wordt uitgebracht door Universal Pictures. Aan de basis van het verhaal ligt American Prometheus, een biografie over J. Robert Oppenheimer uit 2005 van de hand van Kai Bird en Martin J. Sherwin dat met onder meer de prestigieuze Pulitzerprijs werd bekroond. Het schrijven vormt de basis van een stevige reconstructie van een ontdekking die de twintigste eeuw op zijn kop zette. Al was alles volgens eigen zeggen nooit tot stand gekomen zonder acteur Robert Pattinson, die Nolan aan het eind van hun samenwerking voor Tenet een boek met Oppenheimer-toespraken cadeau deed.

Nu zou je kunnen denken dat je bij een dergelijk groot project om de oren wordt geslagen met promotiemateriaal. Toch kregen we tot aan de première van de film bar weinig uit de film te zien. Natuurlijk, het onderwerp en de cast was bekend, maar verder werd er weer verdomd weinig prijs gegeven. Het is iets wat we ondertussen kennen uit de laatste projecten van Nolan. Zo gebruikte hij de trailer om aan de hand van op zichzelf weinigzeggende beelden de film te teasen. En waar je bij een film over de ‘vader van de atoombom’ toch ook verwacht visueel omver geblazen te worden, zagen we daar voor het uitkomen van de film niets van terug. Toch weten de liefhebbers dat ze door ‘een nieuwe Nolan’ eigenlijk nooit teleurgesteld worden. Zijn films zijn dan ook stuk voor stuk uitermate succesvol, waarbij hij ondanks het intellect steeds ook weer een mainstream publiek weet te bereiken.

Toch is Oppenheimer een flinke aanslag op de hersencellen. Om te beginnen is daar de speelduur, iets wat in basis al flink de aandacht vraagt. Nolan trekt namelijk maar liefst drie uur uit om zijn visie te tonen. Maar daar blijft het niet bij, want ondanks dat de film wordt gedreven door dialogen kent deze een moordend tempo. En dan is er natuurlijk nog de manier van vertellen. Nolan zou Nolan niet zijn als hij daar mee uit zou pakken. Zo worden drie verhaallijnen verteld; in de eerste zien we Oppenheimer als jonge student die zich ontwikkelt in de kwantummechanica en in een tweede, parallel lopende, verhaallijn zien we hoe een oudere Oppenheimer tijdens hoorzittingen wordt bestempeld als gevaar voor de nationale veiligheid. De derde verhaallijn, overigens geschoten met de speciaal ontwikkelde zwart-wit IMAX-camera’s, draait om de op indrukwekkende wijze door Robert Downey Jr. vertolkte Lewis Strauss, die na de oorlog Oppenheimer inlijft. Het zal niemand verbazen dat pas in het laatste uur de puzzelstukjes op hun plaats vallen betreft hoe de verhalen zich tot elkaar verhouden.

Wetende dat de film ‘maar’ 100 miljoen dollar heeft gekost, iets wat naar Hollywoodmaatstaven vandaag de dag echt minimaal is, zou je haast denken dat er na het bekostigen van alle castleden weinig geld meer over was. Zo zien we Emily Blunt als Oppenheimers vrouw, zette Matt Damon zijn acteursbreak alweer snel op stop om Leslie Groves te spelen en is Florence Pugh Oppenheimers eerste liefje. Om nog maar wat meer gewicht erin te gooien zien we ook Casey Affleck, Kenneth Branagh, Rami Malek en Gary Oldman voorbij komen. Daarnaast worden ook gewezen talenten als Alden Ehrenreich, Josh Hartnett en Dane DeHaan eindelijk weer eens optimaal gebruikt. Het is bijna onvoorstelbaar dat iedereen de ruimte krijgt, hoe minimaal zijn of haar ruimte soms ook maar is. En dat is al een prestatie op zich. En natuurlijk is daar Cillian Murphy als J. Robert Oppenheimer. De acteur werkte al vaker onder Christoper Nolan, maar niet eerder had hij een hoofdrol. Deze film doet je vooral afvragen waarom het zo lang heeft mogen duren, want hij is in één woord fenomenaal! En om nog even een actuele ontwikkeling aan te halen; in tijden waarin makers zich wenden tot AI voor digitale verjonging is Murphy in meerdere decennia overtuigend, vooral ook dankzij uitstekend werk van de makeup-afdeling.

Toen bekend werd dat Nolan een film over Oppenheimer zou gaan maken, waren mensen vooral benieuwd hoe hij de ontploffing van de atoombom naar het scherm zou weten te vertalen. Nolan zou Nolan niet zijn als hij juist daar een wending aan weet te geven. Hij beperkt zich namelijk tot de Trinity-test, waarmee je op het eerste gezicht kan denken dat hij op visueel vlak wellicht verzuimt om makkelijk te scoren door alle registers open te trekken. Toch is de Trinity-test en de gehele opbouw daarnaartoe bijzonder indrukwekkend, waarbij Nolan de spanning weet op te bouwen zoals alleen hij dat kan tot het moment dat je haast letterlijk van je stoel wordt geblazen. Hij doet het op een manier die perfect past in de film die hij met Oppenheimer voor ogen lijkt te hebben. Het is dan ook vooral een prestatie van formaat dat Nolan met een film die vrijwel volledig op dialoog rust continu de aandacht weet te behouden. Vooral ook de montage-afdeling verdient hierbij alle lof, door een simpel dialoog een vaart mee te geven waar je u tegen zegt. Het is allemaal stuk voor stuk indrukwekkend en menigeen zal na afloop vooral niet kunnen wachten om de film nogmaals te zien.

Oppenheimer is een instant klassieker! Enkele van de eerste reacties spraken al over de beste film van de hand van Christopher Nolan, iets wat toch opmerkelijk is gezien hij met The Dark Knight en Inception twee van de beste films aller tijden afleverde. Toch is het niet overdreven. Oppenheimer ís Nolans beste film. Al moeten we daar wel direct aan toevoegen dat hij dat niet alleen doet, het is dan ook misschien meer het gehele team dat de prestatie levert. Zo is de continu aanwezige soundtrack van Ludwig Goransson ijzersterk, het camerawerk van Hoyte van Hoytema prachtig en de montage is op z’n zachtst gezegd indrukwekkend. Eigenlijk schieten superlatieven tekort. Toch is het vooral ook een belangrijk stukje geschiedenis wat hier uiterst nauwkeurig belicht wordt en wellicht toegankelijker is dan een taaie geschiedenisles op school. Op dat wij niet mogen vergeten. Want juist in tijden waarin de dreiging van Rusland met kernwapens weer dagelijks voelbaar is, is het belangrijk om te weten wat aan de basis stond van dit alles en nog belangrijker; dat de intentie van alles wat om een einde te maken aan alle oorlogen.