Srebrenica, juli 1995. Aida is werkzaam als tolk van de Verenigde Naties en helpt de Nederlandse Dutchbatters om te communiceren met de lokale bevolking. Vanwege het oprukkende Bosnisch-Servische leger zoekt ze, samen met 20.000 andere Bosnische moslims een veilig onderkomen. Ze wendt zich tot de VN-basis waar de Nederlandsers zich bevinden, maar het compound is veel te klein om iedereen een veilige plek te kunnen bieden. Aida is er van overtuigd dat de VN hen niet in de steek zal laten, maar als de chaos uitbreekt wanneer de Servische troepen voor de deur staan, lijkt de situatie uitzichtloos. Aida doet er alles aan om haar man en zoons te kunnen redden, maar de zaak wordt steeds penibeler als de Servische troepen beginnen met het evacueren van de Bosnische Moslims. Wat volgt is een nacht vol onzekerheden waarin de Nederlandse troepen machteloos moeten toekijken hoe ze, zonder enige steun van de Verenigde Naties, de veiligheid voor de lokale bevolking uit hun handen voelen glippen. Zal het Aida lukken om te midden van deze onmenselijke situatie haar gezin te kunnen redden voor dat waar iedereen voor vreest?

De Oscar-genomineerde film van de Bosnische filmmaakster Jasmila Žbanić begint met een disclaimer: “Gebeurtenissen in deze film zijn gedramatiseerd en wijken af van de werkelijkheid”. Een slimme zet, maar uiteraard ook een vrije riskante. Vooral omdat het hier gaat over de grootste massamoord sinds de Tweede Wereldoorlog waarover anno 2021 nog steeds niet helemaal duidelijk is wat er zich die dagen precies heeft afgespeeld. Toch omzeilt Žbanić die vraag vrij vakkundig door de focus niet zozeer bij de Dutchbatters te leggen maar bij de fictieve VN-tolk Aida die haar gezin probeert te redden te midden van de chaos die voltrekkende gevolgen heeft voor de lokale bevolking. Wat dat betreft laat de uitkomst van de film zich wel raden, maar als kijker blijf je dicht op de huid van Aida, prachtig radeloos gespeeld door actrice Jasna Đuričić, waardoor vooral de onmacht bijzonder goed voelbaar is.

Het is Jasmila Žbanić ook niet zozeer te doen om de gruweldaden die zich toentertijd hebben afgespeeld in beeld te brengen. Wellicht ook ingegeven door het feit dat de genocide altijd nog ontkent wordt door veel politici in Bosnië en Herzegovina en het maken van de film daardoor meteen al een stuk lastiger is. Het gaat haar meer om de pijn en angst die de lokale bevolking heeft gevoeld tijdens de angstige dagen waarin ze in de steek werden gelaten door de wereld. Niet voor niks werden de opnames met enige regelmaat stilgelegd omdat sommige figuranten te hevig geëmotioneerd raakten en de angsten van 25 jaar weer opnieuw beleefden. Het zegt veel over de pijn waarmee de Bosnische Moslims nog iedere dag worstelen en waarom Jasmila Žbanić de film zo graag wilde maken. Ze weet de onzekerheid van de lokale bevolking prima in beeld te brengen al blijft het allemaal wat oppervlakkig door het oogpunt wat ze heeft gekozen. Aida, de VN-tolk, maakt deel uit van de chaos, brengt de kijker dichterbij de Nederlanders, maar staat ook, door haar status als tolk, weer verder af van het gewone volk. Daardoor blijft de echt emotionele onderlaag wat aan de oppervlakkige kant.

Toch maakt Quo Vadis, Aida? wel bijzonder veel indruk. Vooral door de realistische laag die als een warm deken over de film heen hangt en de kleinschaligheid waarin Žbanić het verhaal probeert te vertellen. Toch zullen de Dutchbatters van toen daar heel anders over denken aangezien ze er niet bepaald als heldhaftige mannen vanaf komen. Žbanić maakt gelukkig duidelijk dat de Nederlanders min of meer aan hun lot werden overgelaten door de Verenigde Naties, maar worden vooral afgeschilderd als besluiteloze soldaten die duidelijk niet hun mannetje staan tegen het Servische geweld van generaal Ratko Mladic. Quo Vadis, Aida? maakt het beeld dat de wereld heeft van de Nederlanders er niet bepaald beter op, ook al pretendeert de film geen weergave te zijn van de werkelijkheid. Het is uiteraard maar de vraag of de kijker dat ook zo zal ervaren.

Quo Vadis, Aida? maakt bijzonder veel indruk wat vooral te danken is aan de kleinschaligheid waarmee filmmaakster Jasmila Žbanić het verhaal over de val van de VN-enclave bij Srebrenica in 1995 weet te vertellen. Vanuit het oogpunt van VN-tolk Aida zien we de radeloosheid en angst waarmee de lokale bevolking te maken krijgt als de Servische troepen in aantocht zijn en de onmacht waarmee de Nederlandse soldaten moeten zien om te gaan als de chaos steeds groter dreigt te worden. Ze moeten, slecht bewapend en zonder enige hulp van buitenaf, aanzien hoe de veiligheid van de Bosnische moslims tussen hun handen doorglipt. Quo Vadis, Aida? laat zien dat de pijn en het verdriet een kwart eeuw later nog steeds voelbaar is en dat de vraag over datgene wat zich toentertijd daadwerkelijk heeft afgespeeld nog steeds relevant is.

Met dank aan Cinéart Nederland voor de screener-link.