In de verre toekomst werkt een man als Stalker in een verboden gebied; een hermetisch afgesloten terrein vol afval. Een Stalker leidt mensen als een gids rond door ‘De Zone’, een gebied waarin de normale wetten van werkelijkheid niet van toepassing zijn. Thuis bij zijn vrouw en dochter smeekt zijn vrouw hem om niet te gaan, maar hij verwerpt haar smeekbedes waarna hij in een bar zijn volgende klanten ontmoet; een schrijver, die een mooi verhaal vermoedt, en een professor. Aan de hand van de bijna rituele methoden van de Stalker bereikt het drietal via een vervallen industriële omgeving de Verboden Zone, een gebied dat door de regering als een niet te betreden is verklaard. Toch houdt dit mensen niet tegen om deze zone te betreden want er ligt namelijk een mysterieuze Kamer in dit gebied die je vurigste verlangens in vervulling kan doen gaan.

Stalker is één van de meest bekende films van de Russische regisseur en schrijver Andrei Tarkovski, die in cinefiele kringen wordt beschouwd als één van de grootste filmkunstenaars uit de geschiedenis. Zijn films zijn zonder uitzondering psychologische drama’s, waarin gedachten en emoties van de personages door de manier van filmen en de vormgeving verteld worden. We zien veel symbolen en metaforen en door de vreemde manier van monteren probeert Tarkovski een gevoel op te wekken waarbij de kijker naar een soort van hoger bewustzijn wordt getild. We kunnen dan ook gerust stellen dat Tarkovski buitengewoon eigenzinnig was en hij vooral ook bekend staat om zijn ontoegankelijke films, die voor velen te somber, te moeilijk en te lang zijn. Met een speelduur van 162 minuten zal dit voor menig kijker ook voor Stalker gelden.

De film is een vrije adaptie van de roman Roadside Picnic (in Nederland uitgebracht als Bermtoeristen) van Boris en Arkady Strugatsky, dat ondanks matige waarderingen bij Tarkovski voor voldoende inspiratie zorgde. Exemplarisch ook voor de houding van Tarkovski; entertainment was uit den boze, filmen was kunst en het leven van de mens een spirituele zoektocht. Toch is Stalker vandaag de dag één van zijn bekendste en ook meest geprezen films, waar zijn metafysische contemplatie over de staat van de moderne mens stevig naar voren komt. Dit alles maakte dat zijn Stalker in de jaren tachtig uitgroeide tot een cultfilm; de suggestie van een nucleaire doem, de anarchistische verhaallijn en de industriële omgeving waardoorheen de drie mannen zich een weg banen, sloten naadloos aan op het no future-denken in menig kraakpand van die tijd.

Laten we maar met de deur in huis vallen; Stalker is een lastig te doorgronden meesterwerk. In alles ademt de film een bizarre sfeer, iets wat versterkt wordt door de combinatie van zwart/wit- en kleurbeelden. Aan de hand van lange, op een statief gefilmde shots, zien we hoe de Stalker zijn nieuwe klanten ontmoet in een bar en hij thuis komt bij zijn vrouw en dochter. Dat deze dochter niet kan lopen is een opzet, al ontvouwt zich dit op een wijze zoals alleen Tarkovski dit kan. Want als je oog in oog komt te staan met het landschap van de Zone, dan zal dit toch vooral de vraag oproepen waarom je een dergelijk gevaarlijk zou willen betreden. De lange tocht is er echter één met een belofte, waarbij de kijker meer en meer wordt opgezogen in de tocht van de mannen. En dan is er de belofte, een die menig kijker in verwarring en zoekende naar betekenis zal achterlaten. Wat vaststaat is dat de toekomst nooit exact voorziet in wat we willen en dus ook de kamer niet.

Extra’s: Helaas bevat deze gerestaureerde release van de film geen bonusmateriaal. Spijtig, want juist een kleine documentaire rond het restauratieproces had zeer interessant kunnen zijn.

Stalker is lastig te doorgronden voer voor het brein van de eigenzinnige Russische regisseur Andrei Tarkovski. De film is net zo lang als deze fascinerend is, maar het valt niet te betwisten dat de door Tarkovski geschapen wereld even naargeestig als bloedmooi is. De lange shots, die soms minutenlang zijn, hebben vaak een bijna bezwerend tempo, die vooral het begin van de film tot flink taaie kost maken. Als de drie mannen zich richting de Zone begeven opent de film zich wat meer, met vaag, maar fascinerend dialoog over zichzelf en hun verlangens. Wat zowel als positief als negatief ervaren kan worden is dat je van Tarkovski absoluut geen antwoorden hoeft te verwachten. Hij daagt de kijker uit met vele mogelijke betekenissen en dat zal zeker niet aan iedereen besteed zijn. Maar voor ieder die zich stoort aan de uitleggerigheid van films die wel een groot publiek bereiken is Stalker een meesterwerk om je vingers bij af te likken. Een film die bij iedere nieuwe kijkbeurt keer op keer zal leiden tot nieuwe inzichten.  

Met dank aan Lumière voor het recensie-exemplaar.