Dresden, 1937. Kurt Barnert bezoekt samen met zijn beeldschone en wat excentrieke tante Elisabeth een tentoonstelling van Entartete Kunst. Daar wordt zijn aandacht getrokken voor een ongewoon kunstwerk, waarop Elisabeth hem adviseert om nooit weg te kijken, omdat alles dat echt is schoonheid bevat. Het is een advies dat hij voor altijd met zich mee zal dragen, zelfs als zijn tante wordt geëuthanaseerd nadat zij door haar gynaecoloog, professor Seeband, schizofreen wordt verklaard. Na de oorlog wordt Seeband gearresteerd door de Russen, maar door een verbond te sluiten met een hoge Russische officier wordt al het bewijs van zijn oorlogsmisdaden vernietigd. In het naoorlogse Oost-Duitsland is Kurt ondertussen een kunststudent en wordt hij verliefd op zijn studiegenoot Ellie Seeband. Haar vader verzet zich tegen hun relatie, die steeds gecompliceerder wordt naarmate zijn rol in het Nazi-eugenetica-programma bekender wordt.

Na een viertal korte films schoot regisseur Florian Henckel von Donnersmarck in de roos met zijn Das Leben der Anderen. De film won de Oscar voor Beste Buitenlandse Film en opende voor hem de deuren naar Hollywood. Daar leverde Von Donnersmarck in 2010 The Tourist af, een film die het financieel zo slecht niet eens deed, maar veel kritiek te voorduren kreeg. Het heeft er hoogstwaarschijnlijk toe geleid dat hij terugkeerde naar zijn vaderland waar hij uiteindelijk deze film maakte, gebaseerd op het leven van de Duitse kunstenaar Gerhard Richter. Toch heeft Von Donnersmarck meermaals verklaard dat zijn film een werk van fictie is, dat hooguit is geïnspireerd door een artikel dat hij las over Richter. Opvallend, want de twee hadden uitgebreide gesprekken over het project en zodoende zijn er veel details die kloppen met het levensverhaal van Richter. Toch distantieerde Richter zich uiteindelijk van de film.

Toch doet dit alles niet af aan de film. Zo is het wellicht te billijken dat Richter vindt dat Von Donnersmarck zijn verhaal heeft misbruikt en een vertekenend beeld schetst, maar aan de andere kant is een dramatisering ten gunste van een film aan de orde van de dag. Sommige zaken vragen nou eenmaal om een iets andere presentatie om goed tot hun recht te komen op film. Als we naar de film zelf kijken, kunnen we niets anders constateren dat Von Donnersmarck met Werk ohne Autor zijn meest ambitieuze film tot op heden heeft gemaakt. Het voornaamste wat centraal staat in de film is het personage Kurt Barnert, zeer sterk gespeeld door Tom Schilling, die opgroeit in Dresden ten tijde van het nazisme van de Tweede Wereldoorlog. Het is diezelfde oorlog die bepalend is voor zijn verdere leven, met een traumatisch verlies van een geliefde tante en een verleden dat hem geregeld achterna lijkt te zitten. Op niks nieuws zou je zeggen, ware het niet dat ook de kunst een centrale plek heeft gekregen in de film.

Dit wordt direct duidelijk bij het begin van de film, als Kurt samen met zijn tante een tentoonstelling bezoekt van Entartete Kunst, oftewel; ontaarde kunst, kunst die niet aan de eisen van het nationaalsocialistische regime voldeed. Aan de oorlogsperiode in de film komt vrij snel een eind met het ombrengen van zijn tante en het tonen van het bombardement op Dresden door de geallieerden. Ten tijde van de oorlog en in de direct nasleep hiervan maken we ook kennis met professor Seeband, een arts die als nazi-arts menig burger de dood injaagde. Zijn personage wordt sinister en sterk neergezet door Sebastian Koch. We zien hoe hij een verbond sluit met een hoge Russische officier, nadat hij zijn vrouw redt bij haar bevalling en daarmee indirect al het bewijs van zijn wandaden vernietigd ziet worden. Toch lijkt het onvermijdelijk dat de wegen van Kurt en de professor niet meer zullen kruisen. Dat gebeurt uiteindelijk dan ook via de dochter van de professor, die veel uiterlijke overeenkomsten heeft met de tante van Kurt, die als een blok valt voor de beeldschone dame die ook nog eens haar naam deelt.

Het is een toevalligheid die wel erg groot en onwaarschijnlijk is, al worden de tante en geliefde wel degelijk door twee verschillende actrices gespeeld; Paula Beer en Saskia Rosendahl. Wat de film ook  niet helpt is de speelduur. Met ruim drie minuten is de film dan wel van epische lengte, maar eigenlijk ook minimaal een half uur te lang. Niet dat je je als kijker verveelt, maar de film draaft soms net een beetje door. Net of Von Donnersmarck iets te graag wil. Het maakt van Werk ohne Autor typisch zo’n film die niet het niveau van Das Leben der Anderen haalt, maar voor de liefhebber ongetwijfeld wel veel interessanter is. Zo schets de film als historisch drama een sterk beeld van de naoorlogse geschiedenis, waarbij de naweeën van de oorlog zowel op personen an sich als op hun omgeving prachtig terug zijn te voeren. Tel daarbij de prachtige cinematografie van Caleb Deschanel, wat meer dan eens aan doet terugdenken aan Zwartboek van Paul Verhoeven, en de fijne soundtrack van Max Richter en je hebt een film die dan wellicht niet perfect is, maar wel boeit en intrigeert.

Extra’s: Naast de film zelf is er amper ruimte gelaten voor bonusmateriaal op de Blu-ray release.
· Trailer (02:04) De promotionele trailer van de film.

Werk ohne Autor is een prachtig episch opgezet historisch drama. Net als bij de kunst, dat zo’n centraal punt inneemt in de film, is de film een meesterwerk voor wie dat erin wil zien. Toch zijn ook teveel onwaarschijnlijkheden in het plot die dit voorkomen. Daarnaast lijkt Von Donnersmarck soms ook iets teveel bezig om een geweldig epos neer te zetten, een soort wraakoefening na zijn toch gefaalde avontuur in Hollywood. Het maakt Werk ohen Autor vooral interessant, waarbij de film steun krijgt van een sterke cast en idem camerawerk. De titel van de film, die meer een titel van een expositie lijkt, verwijst naar de kunst van Kurt. In deze vorm is het overigens pas aan het einde op de film terug te voeren, waarbij de internationale titel (Never Look Away) eigenlijk veel passender is gekozen. Werk ohne Autor is een film die bulkt van de ambities, waarbij regisseur en schrijver Florian Henckel van Donnersmarck zichzelf eigenlijk iets teveel vrijheid heeft gegund. Interessant is het allemaal zeer zeker en de film boeit moeiteloos, maar iets meer scherpte en zelfkritiek had waarschijnlijk wel het beoogde epische meesterwerk opgeleverd.

Met dank aan Cinemien voor het recensie-exemplaar.