De jonge geoloog Alfred Issendorf gaat in het moerassige noorden van Noorwegen op een wetenschappelijke expeditie. Hij neemt deel aan een geologische expeditie waarmee hij meteorieten hoopt te vinden in Finnmark, een onherbergzaam gebied dat zo noordelijk gelegen is dat ’s zomers de zon niet ondergaat. De ambitieuze Alfred hoopt dat zijn naam door deze reis aan een belangrijk wetenschappelijk bewijs zal worden verbonden. Op deze manier probeert hij het werk van zijn vader voort te zetten, die tijdens zijn eigen onderzoeksproject om het leven is gekomen. Alfreds’ zoektocht begint steeds meer een overlevingstocht te worden op de troosteloze toendra’s van Noord-Europa. Vanwege gebrek aan slaap en vervreemding van zijn Noorse reisgenoten verliest de volstrekt incapabele jonge student steeds meer zijn grip op de realiteit en bevindt hij zich op de grens van waanzin.

De film Beyond Sleep is de Engelstalige verfilming van de Nederlandse klassieker, Nooit Meer Slapen. Deze in 1966 gepubliceerde roman van Willem Frederik Hermans was gebaseerd op expedities van de auteur door Zweden en Noorwegen, al is autobiografische betrouwbaarheid nooit het doel geweest. Het boek is een literaire klassieker en werd altijd beschouwd als onverfilmbaar. En als zelfs de schrijver het niet voor elkaar weet te krijgen om uit zijn bekendste roman een filmscenario te halen, dan heb je als regisseur een (zacht uitgedrukt) behoorlijke uitdaging. Bij het verfilmen van een boek komt namelijk veel meer kijken dan het rechtstreeks overzetten van de verhaallijn en de dialoog. Een film is een visuele kunstvorm waarbij de literaire stijl plaats moet maken voor cinematografische pracht. Kijkers die bekend zijn met de roman zullen zeker een voordeel hebben om de oorzaken van de mentale toestand van Alfred te begrijpen. In de verfilming wordt deze informatie bijna volledig achterhouden, wat veel geduld en verbeeldingskracht van de kijker vereist. Toch is de film ook zeker toegankelijk voor mensen zonder voorkennis van de bron.

Om in het hoofd te kruipen van zijn hoofdpersoon Alfred (Reinout Scholten van Aschat), zorgt de scriptschrijver ervoor dat het publiek direct moeite heeft met het onderscheiden van realiteit en werkelijkheid. Alfred wil bewijs vinden dat bergmeren ten noorden van Noorwegen ontstaan zijn door meteorieten in plaats van gletsjers. De motivatie van zijn zoektocht is onduidelijk en er wordt zeer weinig achtergrond informatie verstrekt, met uitzondering van het feit dat zijn vader, die eveneens geoloog was, in een kloof viel en overleed toen Alfred 7 jaar was. Zijn onervarenheid en de roekeloze manier van wandelen, klimmen en klauteren doet je afvragen of hij het noodlot uitdaagt of langzaam zijn verstand aan het verliezen is. In zijn barre reis wordt hij vergezeld door Arne (Pal Sverre Hagen) en twee stugge Noorse collega’s waar Alfred weinig affiniteit mee lijkt te hebben. Als het gezelschap elkaar uit het oog verliest, wordt Alfreds’ isolatie intenser waarbij hij de grip op zijn geestelijke gesteldheid langzaam verliest.

Regisseur Boudewijn Koole (Kauwboy) gebruikt het grimmige doch prachtige landschap als zowel een visueel plaatje alsmede een katalysator voor Alfreds’ neuroses. De constante aanwezigheid van muggen en hun gezoem versterken het gevoel van isolatie en dislocatie in combinatie met het lang uitgestrekte gebied en de zomerzon. De casting voor Van Aschat in de hoofdrol is een grote verdienste. Zijn gebrekkige Engels en de wijze waarop hij tegen zichzelf mompelt, geeft zijn rol als buitenstaander extra kracht en maakt het karakter van Alfred kwetsbaar. Op de bijrollen valt weinig op of aan te merken, aangezien Alfred centraal staat en zij relatief weinig invloed op het verloop van het verhaal hebben. In de roman ‘Nooit Meer Slapen’ gebeurt al niet veel, Beyond Sleep mist ook nog de extra lagen en complexe filosofische literatuur. Dit maakt dat de film zeker niet voor een groot publiek geschikt zal zijn. Voor wie zich wel kan overgeven aan het enorme trage tempo, het minimalistische verhaal en de innerlijke psychologische strijd van de hoofdpersoon, is dit een bijzondere film en absoluut ongekend voor Nederlandse begrippen.

Extra’s: Met uitzondering van enkele trailers van andere September Film releases is er helaas geen ruimte gemaakt voor bonusmateriaal.

Beyond Sleep is een bijzondere film van eigen bodem, maar zal lang niet iedereen kunnen bekoren. De kijker heeft erg veel geduld nodig en verbeeldingskracht nodig omdat het de film ontbreekt aan een lineair plot en enige vorm van achtergrondinformatie. Hierdoor komt de film zeer moeizaam op gang, zeker voor diegene die niet bekend zijn met het bronmateriaal, de roman ‘Nooit Meer Slapen’ van Willem Frederik Hermans. Daarnaast laat regisseur Boudewijn Koole ook nog enkele essentiële delen uit het boek achterwege en laakt het enige vorm van humor. Toch is de verfilming van de ‘onverfilmbare’ klassieker redelijk geslaagd. Een prima acterende Reinout Scholten van Aschat die als de protagonist Alfred bijna continu op de huid wordt gevolgd door de camera, en wordt omringd door de prachtige maar troosteloze omgeving van Noorse landschappen. Koole hanteert een goede wisseling waardoor de kloof tussen realiteit en waanzin steeds kleiner wordt. Geen klassieker zoals de roman, maar wel een uitzonderlijk Nederlands product.

Met dank aan September Film voor het recensie-exemplaar.