Yale-universiteit 1961 – Stanley Milgram is een sociaal psycholoog die een gehoorzaamheid-experiment leidt. Twee ogenschijnlijk willekeurige mensen krijgen de functie van leerling en leraar toegewezen. In het experiment moet de leerling steeds twee gememoreerde woorden aan elkaar koppelen aan de hand van meerkeuzevragen G.eet hij een fout antwoord dan straft de leraar de leerling met een elektrische schok. Bij ieder fout antwoord loopt het voltage op. Hoe ver gaat de leraar in zijn volgzaamheid van de experimentenleiders?

Meer dan een biografie van ‘experimenter’ Stanley Milgram, de film heeft ‘the Stanley Milgram story’ niet voor niets als subtitel, is deze film het verhaal van zijn schokkende experiment. Schokkend betreft de uitkomst, niet eens vanwege het experiment zelf dat uiteindelijk vrij onschuldig verliep. Zo kreeg geen enkele leerling daadwerkelijk schokken toegediend. Sterker nog, de leerling zat in het complot. Het experiment had zijn focus dan ook vooral op de gehoorzaamheid. Tot welke grens kan een leraar worden overtuigd om door te gaan? En waarom luister je naar de experimentleider en niet naar de man in de andere kamer die het uit lijkt te schreeuwen van de pijn. Het is een experiment dat in variaties vandaag de dag nog steeds succesvol ingezet wordt.

In de hoofdrol van Stanley Milgram zien we Peter Sarsgaard, vooral bekend uit films als An Education, Shattered Glass en het recentere Blue Jasmine. Zijn vertolking van Milgram is zeer sterk, al valt bij scènes waarbij de vierde wand wordt doorbroken en hij direct tegen de kijker spreekt wel op dat hij het charisma van bijvoorbeeld Kevin Spacey in House of Cards mist. 2015 was een mooi en druk jaar voor Sarsgaard. Zo was hij niet alleen te zien in Black Mass maar stond hij ook op de planken met Hamlet. Wellicht toeval, maar Experimenter heeft met regelmaat wat weg van een toneelstuk. Zo zijn de achtergronden een duidelijke projectie, iets wat erg goedkoop oogt en zijn uitwerking wat mist. Het is ook niet consequent, want een andere keer zien we opnames op een buitenset. Een vreemde keuze van regisseur Michael Almereyda.

De film beslaat een periode van 1961 tot en met 1984, het jaar van het overlijden van Milgram. Naast het genoemde experiment, dat zeker de hoofdmoot is in de film, zien we ook zijn twee andere geruchtmakende experimenten: de brievenbus-methode en het small world-experiment. Beide werpen zeer interessante en nog altijd actuele vraagstukken op, waarop de antwoorden anno 2016 vast niet zo anders zouden zijn als medio jaren ’60. Om de film een biografie van Milgram te noemen gaat echter wat ver, aangezien de film enkel zijn zakelijke experimenten behandelt en heel zijdelings de verhouding met zijn vrouw, gespeeld door Winona Ryder. Toch is de film wel geslaagd en zeker intrigerend te noemen.

Extra’s: Behalve enkele promotionele trailers zijn er geen extra’s te vinden op de dvd. Spijtig, want de experimenten nodigen uit tot het bekijken van een documentaire die hier nog dieper op induikt.

Experimenter is een bijna toneelachtige verfilming van de gehoorzaamheid-experimenten van Stanley Milgram. Meer dan Milgram zijn de experimenten de hoofdpersonages in de film. Dit ondanks dat Sarsgaard al Milgram geregeld naar voren treedt om de kijker toe te spreken. Het acteerwerk is sowieso prima, want ook de bijrollen zijn sterk met aardig wat bekende gezichten in vrij kleine rollen. Maar ondanks dat de film zeker intrigerend is te noemen roept het geheel ook de nodige vraagstukken op. Zo schiet de film tekort als biografie, hadden de experimenten wellicht nog meer indruk gemaakt in documentaire-vorm en zou de wijze van vertellen (zoals met het doorbreken van de vierde wand) ongetwijfeld hoge ogen kunnen gooien in het theater.

Met dank aan Homescreen voor het recensie-exemplaar.