Het is dit jaar exact vijfentwintig jaar geleden dat Steven Spielberg’s mijlpaal over de Holocaust in de Nederlandse bioscopen verscheen. Sinds die release heeft de klassieker helemaal niets aan kracht ingeboet en zal het waarschijnlijk voor altijd één van de meest aangrijpende en hartverscheurende films over de Tweede Wereldoorlog zijn. In 1993 bracht Spielberg twee van zijn beste films uit in een tijdsbestek van amper een half jaar. Op basis van stijl en genre konden de films niet verder uit elkaar liggen, en het proces om de één te voltooien terwijl de ander nog opgenomen werd, liet de regisseur uitgeput en als een emotioneel wrak achter. In het voorjaar van 1993 bevond Spielberg zich in Polen en reconstrueerde hij de verschrikkingen van het Krakau getto en het concentratiekamp Plaszów, terwijl hij tussendoor telefonisch toezicht moest houden op de speciale effecten van de dinosaurussen voor Jurassic Park.

Rond 1993 lag Schindler’s List al ruim tien jaar op het bureau van Spielberg. Hij kreeg voor het eerst een exemplaar van Thomas Keneally’s boek na het voltooien van E.T. the Extra-Terrestrial in 1982. Keneally’s boek was een genovellisseerde versie van een waargebeurd verhaal over hoe een Duitse industrieel en Nazi genaamd Oskar Schindler, 1.200 joden kon redden van transportatie naar concentratiekampen. Het is een loodzwaar verhaal, en Schindler is geen conventionele held. Hij werkt zich op als profiteur, koopt een voormalig Joodse onderneming in het getto van Krakau en exploiteert Joodse arbeid om emaillewerk te verkopen aan het Duitse leger. Naarmate de oorlog voortduurt, kan Schindler het regime niet langer verkroppen en voelt hij zich geroepen om een groep Poolse joden uit de gaskamers te redden. Het is een moedige en rechtvaardige daad, maar wel één die in feite volledig verbleekt in verhouding met de omvang van de nazi-gruweldaad. Desalniettemin wordt er aan het einde van de film melding gemaakt dat er wereldwijd meer dan 6.000 nazaten van de geredde joden door Schindler zijn. Of zoals de verkregen ring met de alles omvattende inscriptie; “Whoever saves one life, saves the world entire”.

De verfilming van Schindler’s List werd gemaakt voor het relatief lage budget van 22 miljoen dollar. Ter vergelijk, dit is ongeveer een derde van de kosten van Jurassic Park. De opnames duurde totaal 72 dagen en Spielberg schoot de film in zwart-wit om de film te benaderen als een documentaire. Schindler werd gespeeld door Liam Neeson, een in die tijd onbekende acteur, die Spielberg had bewonderd in Anna Christie op Broadway. Kevin Costner en Mel Gibson toonde ook interesse in de hoofdrol, maar Spielberg gaf er de voorkeur aan om de onbekende Neeson te casten, zodat de status van de acteur het personage niet zou overheersen. Beginnend acteur Ralph Fiennes werd gecast als SS-officier Amon Göth, de sadistische antagonist uit de film, die toezicht houdt op het kamp van Plaszów. Het karakter van Itzhak Stern, gespeeld door Ben Kingsley, is een samenstelling van de accountant Stern, fabrieksmanager Abraham Bankier en Mietek Pemper, Göth’s persoonlijke secretaresse. Het personage dient als Schindler’s alter ego en geweten, die de fabriek ziet als een toevluchtsoord van de kampen lang voordat zijn werkgever dat doet.

Ondanks dat de film vrijwel volledig is geschoten in zwart-wit, zijn er enkele fragmenten die symbolisch in kleur worden getoond. De film opent volledig in kleur tijdens een sabbat ceremonie, waarna alleen de aangestoken vlam van een kaars in kleur blijft, terwijl de rest van de wereld vervaagt tot zwart en wit. Het is Spielberg’s manier om ons te bewegen vanuit een tijd voordat het nazisme alle kleur uit de wereld zoog, naar de duisternis van nazi Duitsland. Het verlichten van de kaars in de openingsscène staat voor het sterke geloof in het jodendom, en wanneer het licht langzaam uit gaat, staat dit symbool voor het doven van het volledige Joodse leven in Europa. Richting het einde van de film wordt een andere kaars aangestoken voor een sabbatsceremonie in de fabriek. En net als die eerste kaars bevat ook deze een subtiele hoeveelheid kleur. Deze verbindt niet alleen het verleden tot het heden, maar vertegenwoordigt ook de kleine vonk van het Joodse leven die levend is gehouden om te blijven branden. De nazi’s doodden dan wel de meeste Joden in Europa, maar niet allemaal!

Voor de 25ste verjaardag van Schindler’s List kreeg ook de filmposter een update, waar ditmaal het (legendarische) meisje met de rode jas centraal staat. Ergens halverwege de film bekijkt Schindler het meisje in rood van een afstand, wanneer hij de liquidatie van het getto vanaf een heuveltop bekijkt. Zij vertegenwoordigt de vreselijke realiteit die Schindler’s geest bekruipt wanneer hij even later haar lichaam (met de rode jas om haar heen) op een stapel met dode Joden ziet. Dit is een kantelpunt in de beweegredenen en motivaties van Schindler. Het inkleuren van de rode jas symboliseert de onschuld en het bloed van alle Joodse slachtoffers die opgeofferd werden in de gruwel van de Holocaust. “Amerika, Rusland en Engeland wisten allemaal van de Holocaust toen het gebeurde, en toch deden we er niets aan”, aldus Spielberg over het praktische doel van de kleurspat in een zwart-witfilm. “Het was een grote bloedvlek, primaire rode kleur op ieders radar, maar niemand deed er iets aan”. Hoewel onbedoeld, lijkt het personage van het meisje sprekend op Roma Ligocka, die in het getto van Krakau bekend was vanwege haar rode jas. In tegenstelling tot haar fictieve tegenhanger overleefde zij de Holocaust wel.

De speelduur van Schindler’s List is meer dan drie uur lang, met zorgvuldige aandacht voor het script van Steve Zaillian, voortreffelijke leadcast prestaties, adembenemende cinematografie van Janusz Kaminski en een gevoelige soms pijnlijke muzikale score van John Williams. De sobere toon lijkt de onstuimige getuigenis van de documentaire “Shoah” van Claude Lanzmann te ontvouwen naar een hermetisch verhaal van een goed bewerkte roman, die rauwe authenticiteit onderwerpt aan emotionele directheid en de troost van een verhaal over verlossing. Deze tactische insteek vond een breed en over het algemeen waarderend publiek. Schindler’s List werd alom geprezen, verdiende meer dan het tienvoudige van zijn budget en nam liefst zeven van de 12 Oscars, waarvoor het genomineerd was, in ontvangst, waaronder Beste Film, Beste Regisseur en Beste Scenario. Voor het verschijnen van de film werd Holocaust cinema vooral gedomineerd door documentaires, zoals “Shoah” en Alain Resnais’s “Night and Fog”, maar na het succes van Schindler’s List volgden er meer, waaronder “La vita é bella” en “The Pianist” in het bijzonder. De vraag zal altijd blijven of een film echt de enormiteit van de Holocaust kan verbeelden, maar Steven Spielberg geeft zonder meer een pijnlijk realistische blik op de gruwelijke horror die heeft plaatsgevonden.

Extra’s: Mede door de toevoeging van de Blu-ray uitgave aan deze release is er het nodige aan bonusmateriaal te vinden op deze combi-verpakking. Het is mooi dat er nieuwe extra’s aanwezig zijn ten opzichte van eerdere releases. Wel doen de eerder reeds aanwezige extra’s soms wat onder in kwaliteit.
· Schindler’s List: 25 Years Later (39:56) Een mooie discussie tijdens een speciale screening in The Beacon Theater tijdens het Tribeca Film Festival. Onder de deelnemers aan het gesprek zien we regisseur Steven Spielberg en acteurs Liam Neeson, Ben Kingsley, Caroline Goodall en Embeth Davidtz. Gespreksleider is criticus Janet Maslin. Er wordt een compleet beeld geschetst van de gehele productie en daarnaast krijgen we ook een indruk van de impact van de film. De interview elementen worden onderbroken door filmbeeld en beelden van achter de schermen.
· Voices from the List (1:17:30) Een documentaire die werd gemaakt voor de tiende verjaardag van Schindler’s List.
· USC Shoah Foundation Story with Steven Spielberg (04:55) Het verhaal van de USC Shoah Foundation, een instituut dat zich richt op het bewaren van de orale historie van overlevenden van de Shoah en andere genociden.
· Let Their Testimonies Speak – Stronger Than Hate (03:50) Steven Spielberg introduceert een korte extra over het belang van liefde in een wereld die vol zit met haat en geweld.
· About IWitness (04:03) IWitness is een educatieve website, ontwikkeld door USC Shoah Foundation en voorziet in meer dan 1.500 levensverhalen en getuigenissen waarin de Holocaust en andere genocides centraal staan.

Schindler’s List – 25th Anniversary behoeft eigenlijk geen introductie onder filmkenners of geïnteresseerden in de Holocaust en de Tweede Wereldoorlog in het algemeen. Er is echter wel een belangrijke kanttekening. Recente onderzoeken hebben uitgewezen dat ons collectieve geheugen ons in de steek laat, waarbij een groot deel van de wereldwijde populatie zich niet bewust is van de gruwelijke omvang van de Holocaust. Gepaard met deze onwetendheid staat de heropleving van antisemitisme of zelfs Holocaust ontkenning! Steven Spielberg is zelf van Joodse komaf en zijn eigen bevindingen met antisemitische incidenten in zijn jeugd, heeft hem geïnspireerd om ooit een verhaal over de Shoah te vertellen. Voor Spielberg was het vertellen van Schindler’s verhaal eveneens een hulpmiddel om de onwetendheid te bestrijden. Onder de verbluffende cinematografie van Janusz Kaminski, vertelt de film een verhaal over overleving en heldhaftige inspanningen van een man om levens te redden, die gekenmerkt wordt door uitstekende acteerprestaties van Liam Neeson, Ben Kingsley en Ralph Fiennes. Schindler’s List rijst boven kritiek en bekritisering uit, en voor zo’n buitengewoon indrukwekkende en goed gemaakte film, stijgt het ook uit boven lof en bewondering. Het is een film die zowel in liefde als berouw is ontstaan en die meer dan enig ander in de filmgeschiedenis het beste en slechtste van de mensheid vertegenwoordigt. 

Met dank aan Triple P Entertainment en Universal Pictures Home Entertainment voor het recensie-exemplaar.