Vorig jaar was het honderd jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog, ook bekend als Wereldoorlog of de Grote Oorlog, eindigde. Een wereldwijd conflict dat de geschiedenis veranderde. Toch was het geen oorlog in een zwart-wit wereld zonder geluid zoals ons sinds jaar en dag getoond wordt. Een oorlog die vaak onderbelicht wordt, die visueel minder aanspreekt als de oorlogen die volgden. Met behulp van geavanceerde technieken op het gebied van restauratie, kleur en oorspronkelijke beelden die zorgvuldig zijn geselecteerd heeft Oscar®-winnaar Peter Jackson een diepgaande en authentieke filmische belevenis gecreëerd. Door deze grensverleggende documentaire ontstaat opeens een helder en levendig beeld van de menselijke kant van de Eerste Wereldoorlog.

Toen Peter Jackson in 1988 cult-klassieker Bad Taste afleverde had niemand kunnen vermoeden dat hij zich zou opwerken tot één van de grotere regisseurs van de laatste jaren. Het is een erkenning die hij vooral dankt aan zijn werk als regisseur, schrijver en producent van de Lord of the Ring-trilogie. Het zijn films die een vrijheid creëerde, waarna hij kon maken wat hij wilde. King Kong en The Lovely Bones volgde voor hij zich opnieuw vastbeet in de wereld van Tolkien met de Hobbit-trilogie. Vervolgens was het vrij stil van zijn kant om pas in 2018 terug te keren met deze documentaire, een project dat hem dicht aan het hart ligt. De documentaire is dan ook opgedragen aan zijn grootvader, die meevocht in deze ‘oorlog die een eind maakt aan alle oorlogen’ en met wiens verhalen Jackson opgroeide.

Toch is het zeker niet zo dat Jackson in de tussenliggende jaren stil heeft gezeten. Zo werd hij reeds in 2015 door 14-18 NOW en het Imperial War Museum (IWM), in samenwerking met de BBC, benaderd voor het project. Een toezegging volgde, maar toen moest het werk nog beginnen. En dus moesten Jackson en zijn crew een selectie maken uit meer dan 600 uur aan interviews, afkomstig van 200 veteranen, en 100 uur aan originele beelden. In plaats van een traditionele voice-over te gebruiken besloot Jackson al snel om de veteranen zelf het verhaal te laten vertellen aan de hand van interviews en met de hulp van liplezers werd achterhaald wat de soldaten op de geluidloze beelden zeiden. Het maakt They Shall Not Grow Old tot een documentaire die anders is dan we gewend zijn om te zien.

They shall grow not old, as we that are left grow old.
Age shall not weary them, nor the years condemn.
At the going down of the sun and in the morning,
We will remember them.

They Shall Not Grow Old gaat namelijk minder om de oorlog en zijn veldslagen, maar meer om de mens in de oorlog. Vooral ook omdat alle data en locaties achterwege zijn gelaten. Ondanks dat vooraf een beetje gevreesd werd dat het inkleuren van de beelden afbreuk zou doen aan de integriteit van de beelden (iets wat we eerder zagen met het inkleuren van filmklassiekers), werpt het tijdrovende proces wel degelijk zijn vruchten af. Met behulp van zelflerende software blijkt dat digitale technologie de beelden (in dit geval) juist weet te verrijken. Het maakt dat we de Eerste Wereldoorlog zien op een manier dat het lijkt alsof het vrij recent is opgenomen, beelden die in niets onderdoen voor de beelden die we kennen uit recentere oorlogen. Het moge duidelijk zijn dat het voor Jackson bijna een soort missie was om ook een jong publiek kennis te laten maken met deze oorlog.

De documentaire is op slimme doch respectvolle wijze gesplitst in drie delen, een keuze die zeker zijn dienst bewijst. Zo zien we de training van de militairen nog in klein formaat, met beelden in zwart-wit zoals we ze kennen. Het zorgt voor een moment van twijfel bij de kijker, want ‘is dit het nou?’. Pas als in het tweede deel de loopgravenoorlog wordt belicht gaat er letterlijk en figuurlijk een wereld voor de kijker open. Er wordt langzaam ingezoomd en kleur verrijkt het beeld. Het is dit deel waar het zwaartepunt van de documentaire ligt en wat zonder meer de meeste indruk maakt. Al is het vooral ook het effect van de overgang dat hier goed zijn dienst doet. Dat er vervolgens vrij kort wordt afgesloten met beelden van na de oorlog is begrijpelijk en gaat eigenlijk hand in hand met het gebrek aan waardering dat de soldaten destijds kregen.

They Shall Not Grow Old is een fenomenaal eerbetoon aan een generatie die we eerder alleen kenden in zwart-wit en houterig bewegende beelden. Op 11 november 1918 kwam de Eerste Wereldoorlog tot een eind met een staakt-het-vuren. Het was de eerste oorlog die uitgebreid op beeld werd vastgelegd, maar doordat alles technisch gezien nog in de kinderschoenen stond werd ons beeld hiervan bepaald door beelden die ver van ons af staan. Met de volledige overgave van Peter Jackson en zijn team is de veteranen een gezicht gegeven wat het hedendaagse publiek uitnodigt om kennis met ze te maken. Zonder hierbij afbreuk te doen aan hun daden. Naast een prachtige eerbetoon is They Shall Not Grow Old tevens een technische mijlpaal, die nog maar eens onderstreept wat er tegenwoordig allemaal mogelijk is. Maar in een tijd waarin nepnieuw het nieuws van de dag lijkt, is het intens om nog maar eens met de neus op de feiten te worden gedrukt. They Shall Not Grow Old hersteld op respectvolle wijze het historische beeld van de Eerste Wereldoorlog, een oorlog die de wereld en zijn bewoners voor altijd veranderde.