22 juli 2011. De dag waarop de wereld stilstond toen er in Noorwegen twee terroristische aanslagen plaatsvonden. In hoofdstad Oslo gaat een bom af die voor veel verwarring zorgt. Ook op het eiland Utøya waar op dat moment een zomerkamp plaatsvind voor jongeren. Het nieuws over de aanslag druppelt langzaam binnen waarbij sommige zich druk maken over het thuisfront, terwijl anderen verder feesten omdat ze zich veilig wanen op het kleine eiland, ver weg van de hoofdstad. Maar dan ontstaat er paniek. Paniek van vluchtende jongeren en de echo’s van geweerschotten in de verte. Ook de 18-jarige Kaja raakt in verwarring over de paniek die plots uitbreekt en geen idee heeft van het gevaar dat op dat moment dreigt. Onwetend probeert ze te overleven, de zaken op een rij te zetten en haar jongere zusje te vinden in de chaos die ontstaat. Het worden 72 lange minuten waarin Kaja er alles aan doet om te overleven op een eiland waarvandaan vluchten onmogelijk lijkt.

Hoe snel na een ramp of aanslag is het acceptabel om tragische tijden te doen herleven in een speelfilm? Het is een vraag die meermaals gesteld werd toen de regisseur Erik Poppe liet weten een film te willen maken over de aanslagen in 2011 op het kleine Noorse eiland Utøya waarbij 69 jongeren de dood vonden toen de extreemrechtse Anders Behring Breivik er een aanslag pleegde. Naar eigen zeggen vond Poppe het tijd dat het perspectief weer verschoof naar de slachtoffers van de aanslag en de dader vooral weer naar de achtergrond werd verschoven. Een nobele gedachte, maar is het echt mogelijk om de jongeren die het leven lieten een eervolle verfilming te geven met de zwartste dag in de Noorse geschiedenis nog vers in het geheugen? Het indringende Utøya 22. juli geeft het antwoord.

Poppe kiest er inderdaad voor om zich vooral, of eigenlijk alleen, te richten op de slachtoffers. Een bijzondere keuze wellicht, maar wel eentje die als een mokerslag binnenkomt bij de kijker. Het tegelijk verschenen 22 July van filmmaker Paul Greengrass kiest er voor om het hele verhaal uit de doeken te doen rondom de verschrikkelijke aanslag, maar daarvan is in de film van Erik Poppe totaal geen sprake. De film opent met een shot van hoofdrolspeelster Andrea Berntzen als de 18-jarige Kaja die zich tot de kijker richt. Daar lijkt het althans op, tot ze zich een moment omdraait en blijkt dat ze met het thuisfront aan het bellen is. Een belletje om haar moeder gerust te stellen dat iedereen veilig is op het eiland Utøya, ver weg van de aanslag in Oslo. Vanaf dat moment blijf je als kijker meekijken over de schouder van Kaja zonder dat je van haar zijde zal wijken.

De film is in één take opgenomen waarmee we dus de helse minuten van de jongeren in zijn volledigheid meekrijgen. Nergens kiest Poppe ervoor om naar een ander deel van het eiland te schakelen, rust in acht te nemen of Breivik een gezicht te geven, maar blijven we meekijken over de schouder van Kaja en haar zoektocht naar een veilige plek en haar jongere zusje. Het levert intense, rauwe en realistische beelden op die als een mokerslag binnenkomen en de angst van de jongeren ontzettend voelbaar weet te maken. Het levert een stukje unieke cinema die de slachtoffers op een zeer respectvolle manier een gezicht weet te geven. Precies zoals regisseur Erik Poppe dus voor ogen had en het punt waaraan Paul Greengrass met zijn verfilming overduidelijk aan voorbij is gegaan.

Extra’s: De film ligt helaas enkel als kale editie in de winkelschappen en heeft naast de film alleen een paar andere trailers in de aanbieding. Daarnaast is het spijtig een film als Utøya 22. juli (vooralsnog) in Nederland geen release heeft gekregen op een beter medium dan het toch wat ouderwetse dvd.

Utøya 22. juli is intens, rauw, realistisch en zal als een mokerslag bij de kijker binnenkomen. Met het grootste respect weet regisseur Erik Poppe de slachtoffers van de verschrikkelijke aanslagen uit 2011 in Noorwegen een gezicht te geven in een uniek stukje cinema. Door de film als één lange take te filmen, verliest Utøya 22 juli nergens zijn kracht en blijft de angst van de jongeren zijn gehele speelduur voelbaar zonder de kijker, net als de slachtoffers, op adem te laten komen. De film weet de kijker in het diepste van zijn ziel te raken en zal nog lang in het hoofd blijven rondspoken.

Met dank aan September Film voor het recensie-exemplaar.