1857. Dokter William Chester Minor is een oorlogsheld, die door de oorlog nogal gek is geworden. Hij leidt aan waanideeën en is ervan overtuigd dat hij achtervolgt wordt door een man met een litteken op zijn gezicht. Hij vermoord hierdoor per ongeluk een onschuldig iemand, die een vrouw en kinderen achterlaat. Voor deze daad wordt hij opgesloten in een gesticht, waar hij een bewaker van de dood redt. De overige bewakers hebben daar groot respect hiervoor en geven hem uit dank een boek, waar een brief uit komt van James Murray. Murray is bezig met het opzetten van de Oxford English Dictionary, waarin elk woord uit de Engelstalige geschiedenis beschreven staat. Minor besluit Murray de helpende hand te bieden en al snel stuurt hij hem duizenden brieven met bijdragen die Murray flink helpen. Maar dan komt Murray erachter dat Minor zit opgesloten in een gesticht wegens moord.

Een groots historische en belangrijke gebeurtenis met een vrij ontoegankelijk verhaal. Dit is nogal een uitdaging om daar natuurlijk een gangbaar en acceptabele uitwerking aan te geven. Aan dit project werden al snel de namen van Sean Penn en Mel Gibson verbonden om het geheel goed van de grond af te kunnen krijgen en natuurlijk om het publiek naar de bioscoop te kunnen trekken. Regisseur Farhad Safinia werkte in het verleden al eens met Mel Gibson samen als schrijver en producent voor de film Apocalypto, maar als het aankomt op het echte werk heeft hij op een short film na totaal geen ervaring als regisseur. Erg gewaagd natuurlijk, helemaal met twee grootheden in je cast waarbij dit juist een verhaal is dat een regisseur kan maken of breken. Safinia toont zich gelukkig een waar talent en levert een topfilm af, waarbij het vooral Penn en Gibson zijn die een briljante rolverdeling afleveren. Het is dan misschien zelfs ook zo dat hier wel eens één van de beste films afgeleverd wordt die 2019 zal voortbrengen en het zal de verbazing schetsen als de film niet genomineerd gaat worden voor enkele Oscars bij de aankomende bekendmaking van de prestigieuze filmprijs van Hollywood.

De film kenmerkt zich door een vrij trage opbouw, waarbij de film eigenlijk in eerste instantie twee verhalen toont die dwars door elkaar heenlopen en op het eerste oog niets met elkaar te maken lijken te hebben. Enerzijds is daar het verhaal van William Chester Minor, die een onschuldige vader aanziet voor iemand waarvan hij denkt dat hij hem achtervolgt en gek wordt verklaard. Hij beland hierbij in het gesticht, waar hij beetje bij beetje helemaal doordraait. Anderzijds is daar het verhaal van James Murray die het Oxford English Dictionary van de grond probeert te krijgen, iets dat door de raad van bestuur van Oxford als onmogelijk wordt beschouwd. De verhalen wisselen elkaar dusdanig af, dat het bijna onvolgbaar wordt en je als kijker gedesillusioneerd een verhaal probeert te volgen dat op het eerste gezicht niet te volgen is. Als uiteindelijk Minor een bewaker redt van een pijnlijke dood en daardoor het respect van de overige bewakers krijgt, begint het geheel vorm te krijgen en wordt er uiteindelijk duidelijk waar men nou eigenlijk naartoe wil. Hoewel de opzet steeds meer duidelijk gaat worden, draait het uiteindelijk om vriendschap en vergiffenis, want Minor kan steeds moeilijker omgaan met het feit dat hij Eliza tot weduwe heeft gemaakt die haar kinderen nauwelijks nog kan onderhouden. Hij besluit zijn pensioen te doneren aan Eliza, die dat in eerste instantie afwijst, maar door de lastige situatie toch maar accepteert. Er bloeit een vrij onbegrijpelijke vriendschap op tussen de twee, maar zelfs hierna kan Minor het zichzelf nog steeds niet vergeven.

Langzaam maar zeker kwijnt Minor weg in zijn cel. Vereenzaamd en vol schuldgevoelens wordt hij gekker en gekker. Deze eenzaamheid wordt op zeer sterke wijze naar het scherm vertaald waarbij je als kijker op een gegeven moment medelijden gaat krijgen voor de krankzinnig geworden moordenaar. Hier en daar doet de vereenzaming en het kranzinnig worden iets wat denken aan de film Papillon uit 1973. Hiermee wordt overigens niet bedoeld dat de film daar een kopie van is of leentjebuur heeft gespeeld bij die filmklassieker. Er bloeit ondertussen ook een vriendschap op tussen Minor en Murray. Als het eerste woordenboek klaar en gedrukt is, kan Murray het niet verkroppen dat Minor totaal geen credits hiervoor krijgt en in dit gedeelte begint de strijd voor het vrijkrijgen van Minor, iets dat eigenlijk onbegonnen werk is. Minor is immers krankzinnig, verminkt zichzelf en weigert op den duur elke vorm van het eventuele bezoek dat hij mag ontvangen. Het is een hele zit en je moet er ook echt je tijd voor nemen. Maar de film is het absoluut waard om te gaan zien. Qua aankleding en cinematografie is het zeer aan te raden om dit te doen in de plaatselijke bioscoop of het filmhuis bij jouw in de buurt.

The Professor and the Madman is een absoluut huzaren stukje, dat misschien op trage wijze verloopt, maar wel blijft boeien van begin tot eind. Het zijn vooral Sean Penn en Mel Gibson die grote indruk weten achter te laten en wederom bewijzen waarom de heren tot de absolute top behoren in het acteervak. De vereenzaming en schuldgevoelens doen in de verte een beetje denken aan de opzet van Paillon, maar je zal direct merken dat het geen jatwerk of iets dergelijks is geworden. Het begin is een beetje doorbijten, want het duurt even voordat je de verbanden kunt gaan leggen tussen de twee totaal verschillende verhalen die op het eerste gezicht niets met elkaar te maken lijken te hebben. Het zijn dan vooral ook veel dialogen die de film maken, dus vat het vooral niet op als een lichtzinnige film. Misschien zal The Professor and the Madman aan het einde van de rit wel tot één van de beste films van 2019 behoren en zal het niemand verbazen als de film op z’n minst niet vol zal mee gaan draaien met de komende Oscar-uitreikingen.